Η Έκταση της Κρίσης: Αριθμοί και Κλεισίματα
Ο αριθμός των φαρμακείων στη Γερμανία βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Στο τέλος του 2024 υπήρχαν 17.041 φαρμακεία, ο χαμηλότερος αριθμός από το τέλος της δεκαετίας του 1970. Μέχρι το τέλος του πρώτου τριμήνου του 2025, ο αριθμός είχε ήδη μειωθεί σε 16.908 φαρμακεία, καταδεικνύοντας την επιτάχυνση της κρίσης.
Η πτώση είναι δραματική όταν εξετάζεται σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Το 2008, η Γερμανία είχε 21.602 φαρμακεία. Αυτό σημαίνει ότι από το 2008, η χώρα έχει χάσει 21% των φαρμακείων της. Μόνο το 2024, 530 φαρμακεία έκλεισαν για οικονομικούς λόγους, ενώ στο πρώτο τρίμηνο του 2025 έκλεισαν επιπλέον 133 φαρμακεία. Αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός, αναμένεται ότι μέχρι το τέλος του 2025 μπορεί να κλείσουν πάνω από 600 φαρμακεία.
Η πυκνότητα φαρμακείων στη Γερμανία έχει μειωθεί σημαντικά. Με 20 φαρμακεία ανά 100.000 κατοίκους, η χώρα βρίσκεται στο κατώτερο τρίτο του ευρωπαϊκού πίνακα. Για σύγκριση, ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 31 φαρμακεία ανά 100.000 κατοίκους, ενώ η Ελλάδα έχει 101 φαρμακεία ανά 100.000 κατοίκους. Αυτό σημαίνει ότι το 70% των κρατών μελών της ΕΕ έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα φαρμακείων από τη Γερμανία.
Οικονομικά Προβλήματα: Το Κέντρο της Κρίσης
Η οικονομική κατάσταση των φαρμακείων στη Γερμανία είναι κρίσιμη και αποτελεί την κύρια αιτία των κλεισιμάτων. Το θεμελιώδες πρόβλημα είναι η στασιμότητα της αποζημίωσης σε συνδυασμό με την εκρηκτική αύξηση των λειτουργικών εξόδων.
Δομή Αποζημίωσης και Στασιμότητα
Η αποζημίωση των φαρμακείων για τα συνταγογραφούμενα φάρμακα στη Γερμανία ρυθμίζεται αυστηρά από την κυβέρνηση μέσω του Διατάγματος Τιμών Φαρμάκων (Arzneimittelpreisverordnung). Η δομή περιλαμβάνει:
Το κρίσιμο πρόβλημα είναι ότι το σταθερό τέλος των €8,35 δεν έχει αλλάξει επί 12 χρόνια (από το 2013). Το 2004 ήταν €8,10 και αυξήθηκε μόνο μία φορά το 2013 στα €8,35. Επιπλέον, από το 2023 έως το 2025, επιβλήθηκε μια έκτακτη έκπτωση €2,00 (συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ) που πρέπει να δώσουν τα φαρμακεία στα ασφαλιστικά ταμεία, μειώνοντας περαιτέρω την πραγματική αποζημίωση. Είναι κάτι σαν το αντίστοιχο rebate που υπάρχει στην Ελλάδα.
Αύξηση Λειτουργικών Εξόδων
Για να θέσουμε το ζήτημα σε προοπτική, ενώ η αποζημίωση φαρμακείων αυξήθηκε κατά 10,2% από το 2013 (2013 = 100), ο δείκτης τιμών καταναλωτή αυξήθηκε κατά 28,9%, οι μισθοί κατά 40,5%, το ονομαστικό ΑΕΠ κατά 51% και τα έσοδα των κρατικών ασφαλιστικών ταμείων κατά 63,8%.
Οικονομικά Αποτελέσματα
Ακόμη χειρότερα, 7% των φαρμακείων το 2024 είχαν ζημιές, ενώ συνολικά 26% είχαν κέρδη κάτω από €75.000, που θεωρείται το κρίσιμο όριο βιωσιμότητας. Αν και το κέρδος αυξήθηκε ονομαστικά από €148.000 το 2023 σε €162.073 το 2024, προσαρμοσμένο για τον πληθωρισμό το κέρδος το 2024 είναι χαμηλότερο από πριν δέκα χρόνια.
Η ABDA (Ομοσπονδιακή Ένωση Γερμανών Φαρμακευτικών Ενώσεων) επισημαίνει ότι η βελτίωση των αποτελεσμάτων οφείλεται κυρίως στα κλεισίματα: τα φαρμακεία που επιβίωσαν απορρόφησαν τους πελάτες των κλειστών φαρμακείων, αυξάνοντας τον όγκο τους.
Σχέσεις με το Κράτος και τα Ασφαλιστικά Ταμεία
Το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης της Γερμανίας λειτουργεί με δύο συστήματα: το κρατικό υποχρεωτικό ασφαλιστικό σύστημα (GKV - Gesetzliche Krankenversicherung) που καλύπτει περίπου 85-90% του πληθυσμού, και την ιδιωτική ασφάλιση.
Σύστημα Αποζημίωσης
- Το φαρμακείο χορηγεί το φάρμακο
- Ο ασθενής πληρώνει συμμετοχή 10% της τιμής (ελάχιστο €5, μέγιστο €10)
- Το φαρμακείο υποβάλλει αίτημα αποζημίωσης στο ασφαλιστικό ταμείο
- Το ασφαλιστικό ταμείο πληρώνει την τιμή λιανικής μείον την έκπτωση φαρμακείου (€2,00) και την υποχρεωτική έκπτωση κατασκευαστή (7% ή 12% ανάλογα με τον τύπο φαρμάκου)
Συμβόλαια Εκπτώσεων (Rabattverträge)
Ένα επιπλέον επίπεδο πολυπλοκότητας προστίθεται από τα συμβόλαια εκπτώσεων. Από το 2007, τα ασφαλιστικά ταμεία μπορούν να διαπραγματεύονται εκπτώσεις απευθείας με κατασκευαστές φαρμάκων. Τα φαρμακεία είναι υποχρεωμένα να χορηγούν το φάρμακο που έχει συμβόλαιο έκπτωσης το ασφαλιστικό ταμείο του ασθενούς, εκτός αν ο γιατρός αποκλείσει ρητά την αντικατάσταση.
Υπάρχουν περίπου 40.000 συμβόλαια εκπτώσεων που καλύπτουν δύο τρίτα της συνολικής φαρμακευτικής προμήθειας. Αυτό δημιουργεί τεράστιο διοικητικό φόρτο για τα φαρμακεία, καθώς πρέπει να ταυτοποιούν το σωστό φάρμακο για κάθε ασθενή, με τον κίνδυνο της "retaxation" (απόρριψη αποζημίωσης) αν δώσουν λάθος φάρμακο.
Πολιτικές Πιέσεις
- Ο Υπουργός Υγείας Karl Lauterbach απέρριψε τις απαιτήσεις για αύξηση της αποζημίωσης, λέγοντας ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα κονδύλια
- Τα ασφαλιστικά ταμεία υποστηρίζουν ότι οι αμοιβές των φαρμακοποιών αυξάνονται de facto λόγω του markup 3% επί της χονδρικής τιμής
- Η αύξηση της κατ'αποκοπή αμοιβής στα €12 (όπως ζητούν οι φαρμακοποιοί) θα στοίχιζε €2,2 δισεκατομμύρια επιπλέον ετησίως
Το 2023, 85% των φαρμακείων έκλεισαν για μία ημέρα σε διαμαρτυρία κατά των συνθηκών, ζητώντας αύξηση της αμοιβής και μείωση της γραφειοκρατίας.
Το Πρόβλημα της Διαδοχής
Ένα κρίσιμο στοιχείο της κρίσης είναι η δυσκολία εύρεσης διαδόχων. Πολλά φαρμακεία κλείνουν επειδή οι ιδιοκτήτες τους, που φτάνουν στην ηλικία συνταξιοδότησης, δεν μπορούν να βρουν κάποιον να τα αγοράσει.
Γήρανση Ιδιοκτητών
Το 2019, ήδη ένα τρίτο των ιδιοκτητών φαρμακείων στη Γερμανία ήταν πάνω από 55 ετών. Αυτός ο αριθμός έχει αυξηθεί, και μια "κύμα συνταξιοδότησης" βρίσκεται σε εξέλιξη. Το πρόβλημα της διαδοχής αντικατοπτρίζει ευρύτερες τάσεις στο γερμανικό Mittelstand: περίπου 231.000 ιδιοκτήτες μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων σκέφτονται να κλείσουν τις επιχειρήσεις τους μέχρι το τέλος του 2025 λόγω έλλειψης διαδόχων.
Γιατί οι Νέοι Φαρμακοποιοί Δεν Θέλουν να Αναλάβουν
Σύμφωνα με έρευνες, πάνω από 60% των φαρμακοποιών αντιμετωπίζουν προβλήματα στην εύρεση κατάλληλου διαδόχου. Οι λόγοι είναι πολλαπλοί:
Έλλειψη οικονομικών προοπτικών: Μόνο 10-20% των αποφοίτων φαρμακευτικής επιλέγουν να διοικήσουν φαρμακείο. Οι νέοι φαρμακοποιοί αντιλαμβάνονται ότι δεν υπάρχει οικονομική προοπτική επειδή η κυβέρνηση δεν επενδύει στο σύστημα
Καλύτερες αμοιβές στη βιομηχανία: Η φαρμακευτική βιομηχανία προσφέρει σημαντικά υψηλότερους μισθούς από τα φαρμακεία κοινότητας. Ένας φαρμακοποιός σε δημόσιο φαρμακείο κερδίζει κατά μέσο όρο €3.300-€4.500 μηνιαίως (μικτά), ενώ στη φαρμακευτική βιομηχανία οι μισθοί κυμαίνονται από €5.000 έως €8.000 μηνιαίως. Για φαρμακοποιούς με προαγωγή (διδακτορικό), οι διαφορές είναι ακόμη μεγαλύτερες: στη βιομηχανία ερευνών, το εναρκτήριο ετήσιο μισθολόγιο μπορεί να φτάσει τα €55.000-€64.500.
Υψηλό επίπεδο ευθύνης και γραφειοκρατίας: Ο ιδιοκτήτης φαρμακείου αναλαμβάνει τεράστιο διοικητικό φόρτο και ευθύνη, ενώ οι οικονομικές αμοιβές δεν ανταποκρίνονται στην προσπάθεια.
Υψηλή τιμή αγοράς: To να αγοράσεις ένα φαρμακείο απαιτεί μεγάλο κεφάλαιο, και με την παρούσα οικονομική κατάσταση, η απόδοση της επένδυσης είναι αμφίβολη.
Έλλειψη Φαρμάκων: Μια Επιπλέον Επιβάρυνση
Η κατάσταση των γερμανικών φαρμακείων επιδεινώνεται περαιτέρω από τις χρόνιες ελλείψεις φαρμάκων. Το 2023, καταγράφηκαν 1.426 αναφορές ελλείψεων, σχεδόν 50% περισσότερες από το προηγούμενο έτος. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2024, το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο για Φάρμακα και Ιατρικά Προϊόντα (BfArM) καταγράφει 487-537 φάρμακα που αντιμετωπίζουν προβλήματα εφοδιασμού.
Επηρεαζόμενες Κατηγορίες
- Αντιβιοτικά: Ιδιαίτερα παιδικά αντιβιοτικά σε υγρή μορφή
- Αναλγητικά: Ιβουπροφαίνη, ναπροξένη, παρακεταμόλη
- Καρδιαγγειακά: Βαλσαρτάνη, καντεσαρτάνη, ραμιπρίλη
- Διαλύματα φυσιολογικού ορού: Κρίσιμα για χειρουργεία και ενδοφλέβιες εγχύσεις
- Φάρμακα για διαβήτη και φάρμακα για την πίεση του αίματος
- Ψυχοφάρμακα: Βενλαφαξίνη, φλουοξετίνη
- Αναστολείς γαστρικού οξέος: Παντοπραζόλη
Σύμφωνα με το Κεντρικό Ινστιτούτο για τη Φροντίδα Κρατικής Ασφάλισης Υγείας, περίπου 3 εκατομμύρια άνθρωποι κάθε μήνα επηρεάζονται από ελλείψεις φαρμάκων.
Αιτίες των Ελλείψεων
- Μεταφορά παραγωγής στην Ασία: Η Γερμανία, που κάποτε ήταν το "φαρμακείο του κόσμου", έχει μεταφέρει την παραγωγή δραστικών ουσιών στην Κίνα και την Ινδία. Αυτό δημιουργεί εξάρτηση και ευάλωτες εφοδιαστικές αλυσίδες.
- Ολιγοπωλιακή παραγωγή: Για ορισμένες δραστικές ουσίες υπάρχουν μόνο λίγοι κατασκευαστές παγκοσμίως. Οποιοδήποτε πρόβλημα σε ένα εργοστάσιο προκαλεί ντόμινο επιπτώσεων.
- Χαμηλές ρυθμιζόμενες τιμές: Οι εξαιρετικά χαμηλές ρυθμιστικές τιμές για γενόσημα στη Γερμανία καθιστούν την παραγωγή μη κερδοφόρα, οδηγώντας κατασκευαστές να εγκαταλείπουν την αγορά.
- Παράλληλες εξαγωγές: Έμποροι αγοράζουν φάρμακα σε χαμηλές τιμές στη Γερμανία για να τα πουλήσουν πιο ακριβά σε άλλες χώρες της ΕΕ.
- Αιφνίδια αύξηση ζήτησης: Όταν εκδίδονται νέες ιατρικές οδηγίες ή όταν ξεσπούν επιδημίες, η ζήτηση αυξάνεται απότομα και οι κατασκευαστές δεν μπορούν να ανταποκριθούν γρήγορα.
Επιπτώσεις στα Φαρμακεία
- Σύμφωνα με έρευνες, τα φαρμακεία ξοδεύουν κατά μέσο όρο 20-30 ώρες την εβδομάδα για τη διαχείριση ελλείψεων
- Πρέπει να ψάξουν για εναλλακτικά φάρμακα, να επικοινωνήσουν με πολλαπλούς χονδρεμπόρους, να τηλεφωνήσουν στους γιατρούς για νέες συνταγές
- Αυτός ο χρόνος είναι μη αμειβόμενος
- Υπάρχει πρόσθετη γραφειοκρατία για να αποδείξουν στα ασφαλιστικά ταμεία ότι επέλεξαν την πιο οικονομική εναλλακτική λύση
Ανταγωνισμός από Online Φαρμακεία
Η άνοδος των διαδικτυακών φαρμακείων (Versandapotheken) προσθέτει πρόσθετη πίεση στα φυσικά φαρμακεία. Το 2025, τα έσοδα των online φαρμακείων στη Γερμανία αναμένεται να φτάσουν τα €1,77 δισεκατομμύρια, με διείσδυση χρηστών περίπου 16,3%.
Κύριοι Παίκτες
Το 2024, με την υποχρεωτική εισαγωγή της ηλεκτρονικής συνταγής (e-Rezept), τα online φαρμακεία έλαβαν σημαντική ώθηση. Από την 1η Ιανουαρίου 2024, η ηλεκτρονική συνταγή έγινε υποχρεωτικό πρότυπο για όλους τους ασθενείς κρατικής ασφάλισης. Μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2024, είχαν εξαργυρωθεί 51 εκατομμύρια ηλεκτρονικές συνταγές στη Γερμανία.
Επίδραση στα Φυσικά Φαρμακεία
- Συμπληρώνουν κενά σε αγροτικές και δομικά αδύναμες περιοχές όπου τα φυσικά φαρμακεία έχουν κλείσει
- Παρέχουν 24ωρη πρόσβαση σε φάρμακα ανεξάρτητα από τοποθεσία
- Προσφέρουν χαμηλότερες τιμές (έως 50% φθηνότερα) για μη συνταγογραφούμενα φάρμακα
- Οι περιοχές με χαμηλό και μέτριο πληθυσμό λαμβάνουν περισσότερες παραδόσεις φαρμάκων κατά κεφαλήν (0,41-0,42) από τις πυκνοκατοικημένες περιοχές (0,33)
Ωστόσο, εκπρόσωποι των φυσικών φαρμακείων προειδοποιούν ότι η υπερβολική επέκταση των online φαρμακείων μπορεί να μειονεκτήσει τους ασθενείς, καθώς χάνουν την άμεση φαρμακευτική συμβουλή και υποστήριξη.
Τον Οκτώβριο 2024, οι μετοχές των online φαρμακείων δέχτηκαν πίεση όταν ανακοινώθηκε ότι η αλυσίδα καταστημάτων dm σχεδιάζει να εισέλθει στην online φαρμακευτική αγορά μέχρι το τέλος του 2025, ενώ και η Rossmann και η Lidl εξετάζουν παρόμοιες κινήσεις. Η dm έχει πάνω από 5 εκατομμύρια μηνιαίους ενεργούς χρήστες στην εφαρμογή της, και η είσοδός της αναμένεται να εντείνει τον ανταγωνισμό.
Προσπάθειες Μεταρρύθμισης και Πολιτική Απάντηση
Ο Υπουργός Υγείας Karl Lauterbach προσπάθησε να προωθήσει μια Apothekenreform (μεταρρύθμιση φαρμακείων), αλλά η νομοθεσία αντιμετώπισε πολλά εμπόδια:
Προτεινόμενες Μεταρρυθμίσεις
- Αύξηση της κατ'αποκοπή αμοιβής από €8,35 σε περίπου €12
- Ευελιξία στην ιδιοκτησία: Επίτρεψη μη-φαρμακοποιών να κατέχουν μερίδια σε φαρμακεία (προς το παρόν απαγορευμένο από το Fremdbesitzverbot)
- Δημιουργία φαρμακευτικών κέντρων: Με περισσότερα από ένα κατάστημα υπό κοινή διαχείριση
- Μείωση γραφειοκρατίας
Αντιδράσεις και Εμπόδια
- Οι φαρμακοποιοί αντιτάχθηκαν στην κατάργηση του Fremdbesitzverbot, φοβούμενοι την εταιρική κυριαρχία
- Το Υπουργείο Οικονομικών αρνήθηκε τη χρηματοδότηση της αύξησης αμοιβής
- Τα ασφαλιστικά ταμεία υποστήριξαν ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα κονδύλια
- Η μεταρρύθμιση αναβλήθηκε τον Ιούλιο 2024 και παραμένει σε αδιέξοδο
Τον Δεκέμβριο 2024, ο Lauterbach ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να κάνει δεύτερη προσπάθεια για την Apothekenreform, αλλά η πολιτική αβεβαιότητα μετά τις εκλογές το 2025 καθιστά το μέλλον της αβέβαιο. Η νέα κυβέρνηση CDU/SPD έχει συμπεριλάβει την υποστήριξη φαρμακείων στην ατζέντα υγείας της, αλλά συγκεκριμένα μέτρα δεν έχουν ακόμη ανακοινωθεί. Στο μεταξύ υπήρξε και αλλαγή στο Υπουργείο Υγείας όπου νέος υπουργός είναι πλέον η Νίνα Βάρκεν (Nina Warken).
Συμπεράσματα
Η κατάσταση των φαρμακείων στη Γερμανία αποτελεί μια σύνθετη πολυδιάστατη κρίση που απειλεί το μέλλον της φαρμακευτικής περίθαλψης:
Οικονομική Κρίση: Με περιθώρια κέρδους μόλις 4,4%, σταθερή αμοιβή για 12 χρόνια, και αύξηση λειτουργικών εξόδων κατά 76%, ένα στα τέσσερα φαρμακεία λειτουργεί κάτω από το όριο βιωσιμότητας.
Κλεισίματα σε Επιτάχυνση: Με πάνω από 530 κλεισίματα το 2024 και ρυθμό που επιταχύνεται, η Γερμανία έχει χάσει 21% των φαρμακείων της από το 2008.
Πρόβλημα Διαδοχής: Η γήρανση των ιδιοκτητών σε συνδυασμό με την έλλειψη ενδιαφέροντος από νέους φαρμακοποιούς λόγω χαμηλών οικονομικών προοπτικών δημιουργεί δομικό πρόβλημα που θα επιδεινωθεί την επόμενη δεκαετία.
Ελλείψεις Φαρμάκων: Με πάνω από 500 φάρμακα σε έλλειψη και 3 εκατομμύρια ανθρώπους να επηρεάζονται μηνιαίως, τα φαρμακεία ξοδεύουν 20-30 μη αμειβόμενες ώρες εβδομαδιαίως για διαχείριση ελλείψεων.
Ανταγωνισμός: Η άνοδος των online φαρμακείων και η υποχρεωτική ηλεκτρονική συνταγή μεταμορφώνουν την αγορά, δημιουργώντας πρόσθετες προκλήσεις για τα φυσικά φαρμακεία.
Πολιτικό Αδιέξοδο: Παρά τις προσπάθειες μεταρρύθμισης, η έλλειψη πολιτικής βούλησης και χρηματοδότησης έχει οδηγήσει σε αναβολές και αβεβαιότητα.
Η κρίση των γερμανικών φαρμακείων αποτελεί μια προειδοποίηση για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες: ένα σύστημα που δεν προσαρμόζει την αποζημίωση στην πραγματικότητα των λειτουργικών εξόδων, που υπερφορτώνει τους επαγγελματίες με γραφειοκρατία, και που δεν επενδύει στη φαρμακευτική περίθαλψη κοινότητας, κινδυνεύει να καταρρεύσει – με άμεσες επιπτώσεις στην πρόσβαση των πολιτών σε φάρμακα και φαρμακευτικές υπηρεσίες.