Δεδομένα και Πραγματικότητα Δισταγμού
Παρά τη σχετικά καλή ανταπόκριση στις ηλικίες άνω των 65, το ποσοστό εμβολιασμού στις ηλικίες 40-65 παραμένει ανησυχητικά χαμηλό, ειδικά σε όσους πάσχουν από χρόνιες παθήσεις. Η διστακτικότητα προκύπτει κυρίως από....
.... ανησυχίες για παρενέργειες και από έλλειψη εμπιστοσύνης στους επαγγελματίες υγείας ως πηγές πληροφόρησης. Η επιρροή της παραπληροφόρησης που προέκυψε κατά την πανδημία COVID-19 έχει γενικευτεί και επηρεάζει και τον αντιγριπικό εμβολιασμό.
Αυτές οι αιτίες καθιστούν αναγκαίο τον ρόλο των φαρμακοποιών στην έγκυρη ενημέρωση, την αντιμετώπιση των μύθων και την ενθάρρυνση της προσέλευσης στον εμβολιασμό, με ιδιαίτερη έμφαση στους ευάλωτους πληθυσμούς.
Ο Κίνδυνος για τα Παιδιά: Μια Ήσυχη Κρίση
Μία από τις πιο ανησυχητικές τάσεις είναι ο αυξανόμενος δισταγμός των γονέων όσον αφορά τα βασικά εμβόλια των παιδιών. Έτσι λοιπόν ο δισταγμός δεν αφορά μόνο τον αντιγριπικό εμβολιασμό, αφορά -δυστυχώς- όλα τα εμβόλια που προστατεύουν από ασθένειες που τις θεωρούσαμε εξαφανισμένες.
Στην περίπτωση λοιπόν των παιδιών, μια μελέτη του 2023 αποκάλυψε ότι πάνω από το 30% των παιδιών στις ΗΠΑ έχουν τουλάχιστον έναν γονέα που είναι διστακτικός έναντι του εμβολιασμού. Μια ομάδα εργασίας του 2024 αποκάλυψε ότι το ποσοστό των γονέων που πίστευαν ότι «είναι εξαιρετικά σημαντικό για τους γονείς να εμβολιάσουν τα παιδιά τους» μειώθηκε κατά 18% από το 2019.
Ομοίως με την απροθυμία του εμβολιασμού κατά της COVID-19, οι γονείς έχουν αναφέρει ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εμβολίων αλλά ταυτόχρονα και δυσπιστία ότι οι ίδιοι ή το παιδί τους θα ασθενήσουν. Τα ποσοστά εμβολιασμού στα παιδιά είναι τώρα στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 15 ετών...
Το αποτέλεσμα είναι ότι βρίσκονται εκτός εμβολιαστικής κάλυψης ολοένα περισσότεροι ευάλωτοι: Παιδιά που δεν έχουν ανοσία απέναντι σε νόσους που νομίζαμε εξολοκλήρου ελεγχόμενες. Όσο διατηρείται αυτή η τάση, το ενδεχόμενο επανεμφάνισης «παλιών» ασθενειών στα σχολεία και στις κοινότητες των παιδιών αυξάνεται δραματικά.
Ιλαρά: Χαρακτηριστικό Παράδειγμα που Θα Μπορούσε να Ήταν μια Προειδοποίηση
Η ιστορία μας προειδοποιεί: Ασθένειες που θεωρούσαμε «εξαφανισμένες» μπορούν να επανεμφανιστούν όταν η ανοσία πέφτει. Η ιλαρά αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στις προηγούμενες δεκαετίες ήταν σχεδόν ξεχασμένη σε πολλές χώρες, αλλά πρόσφατα είδαμε σημαντικό ξέσπασμα εξαιτίας της πτώσης των εμβολιασμών.
Για να εξασφαλιστεί ανοσία αγέλης έναντι της ιλαράς πρέπει να εμβολιαστεί περίπου το 92–95% του πληθυσμού. Επομένως, ακόμα και μια σχετικά μικρή υποχώρηση της εμβολιαστικής κάλυψης (έστω στο 90% αντί 95%) επιτρέπει την επανεμφάνιση της νόσου. Αυτή είναι και η λύση του «μυστήριου»: για την ιλαρά δεν αρκεί απλώς ένας ικανοποιητικός αριθμός εμβολιασμένων – χρειάζεται πραγματικά σχεδόν 100% συμμόρφωση για να την ελέγξουμε πλήρως.
Άλλες Ασθένειες που Έχουν Επανεμφανιστεί
Η ιλαρά δεν είναι η μοναδική. Οι υγειονομικές αρχές παγκοσμίως αναφέρουν αύξηση των κρουσμάτων πολλών άλλων νοσημάτων που κυρίως ελέγχονται με εμβόλια. Σύμφωνα με ανακοίνωση του ΠΟΥ/Unicef/Gavi (Απρίλιος 2025), οι εξάρσεις ιλαράς, μηνιγγίτιδας και κίτρινου πυρετού είναι σε ανοδική τροχιά, ενώ ακόμη και η διφθερίτιδα, που είχε σχεδόν εξαφανιστεί, απειλεί να επανεμφανιστεί.
Κατά το έτος 2023 οι περιπτώσεις ιλαράς στον κόσμο έφθασαν σχεδόν τα 10,3 εκατομμύρια (20% παραπάνω σε σχέση με το 2022), τάση που συνεχίστηκε και το 2024–25. Εξάρσεις μηνιγγίτιδας καταγράφηκαν στην Αφρική (26.000 περιστατικά, 1.400 θάνατοι το 2024, με 5.500 υποψήφια περιστατικά σε τρεις πρώτους μήνες του 2025). Δραματική αύξηση παρατηρείται και στον κίτρινο πυρετό: 124 επιβεβαιωμένα κρούσματα σε 12 αφρικανικές χώρες το 2024, ενώ στην Αμερική καταγράφηκαν 131 κρούσματα στις αρχές του 2025.
Είναι ενδεικτικό ότι πάνω από το ήμισυ των χωρών θα αντιμετωπίσει σημαντικά ξεσπάσματα ασθενειών που προλαμβάνονται με εμβόλια. Ασθένειες όπως ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά, κοκκύτης, μηνιγγίτιδα και κίτρινος πυρετός βρίσκονται σε ανοδική τροχιά, αντιστρέφοντας δεκαετίες προόδου. Οι ομάδες υγείας σημειώνουν πως η άνοδος αυτή έχει άμεση σχέση με τις μειωμένες ανοσοποιητικές καλύψεις και τη μείωση των πόρων στις εκστρατείες εμβολιασμών.
Χρόνιες Παθήσεις: Ο Αόρατος Κίνδυνος
Οι νεότερες γενιές συχνά νομίζουν ότι οι χρόνιες ασθένειες επηρεάζουν μόνο «ποιοτικά». Στην πραγματικότητα, η ύπαρξη χρόνιων νόσων καθιστά τις λοιμώξεις πολύ πιο επικίνδυνες. Ιδιαίτερα η γρίπη, που σε έναν υγιή οργανισμό μπορεί να θεωρηθεί αβλαβής, για τους χρόνιους ασθενείς μπορεί να γίνει θανατηφόρα.
Για άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, για παράδειγμα, μελέτες δείχνουν ότι ο κίνδυνος σοβαρών επιπλοκών από γρίπη είναι πολλαπλάσιος. Μελέτες αναφέρουν ότι οι ασθενείς με διαβήτη διατρέχουν τριπλάσιο κίνδυνο θανάτου και έξι φορές υψηλότερο κίνδυνο νοσηλείας λόγω επιπλοκών της γρίπης σε σχέση με υγιή άτομα. Ο λόγος είναι ότι ακόμη και με καλά ρυθμισμένο διαβήτη, η γρίπη διαταράσσει την ανοσία και τα επίπεδα σακχάρου, προκαλώντας σοβαρές καταστάσεις, όξυνση μεταβολικών επιπλοκών και μόνιμη επιβάρυνση της υγείας.
Κάτι ανάλογο ισχύει στις καρδιαγγειακές νόσους. Έχουν γίνει δεκάδες μελέτες που συνδέουν τη γρίπη με ραγδαία αύξηση καρδιοχειρουργικών επεισοδίων. Μια έρευνα έδειξε ότι ο κίνδυνος εμφράγματος ήταν έξι φορές μεγαλύτερος μέσα στην πρώτη εβδομάδα μετά από επιβεβαιωμένη λοίμωξη γρίπης. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι περίπου το 12% των ασθενών με σοβαρή γρίπη παθαίνει κάποιο οξύ καρδιακό επεισόδιο (έμφραγμα, αρρυθμία κ.λπ.). Έτσι, ακόμα και ήπια γρίπη μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές συνέπειες στους ασθενείς με καρδιοπάθειες.
Τα ίδια ισχύουν και για τις πνευμονοπάθειες (ΧΑΠ, άσθμα, κ.ά.). Η γρίπη ενεργοποιεί βίαιες εξάρσεις σε χρόνιες ασθένειες των πνευμόνων, οδηγώντας σε αναπνευστική ανεπάρκεια. Σε πρόσφατες εποχές, το 90% των ασθενών που νοσηλεύτηκαν με σοβαρή γρίπη είχε τουλάχιστον μία υποκείμενη νόσο, επιβεβαιώνοντας ότι οι χρόνιοι ασθενείς συνήθως καταλήγουν στα νοσοκομεία.
Καταληκτικά, η γρίπη δεν είναι μια απλή νόσος. Για τους χρόνιους ασθενείς, είναι εν δυνάμει θανατηφόρα επιπλοκή της υπάρχουσας νόσου. Η απλή γρίπη μπορεί να πυροδοτήσει καρδιαγγειακή κρίση, αναπνευστική ανεπάρκεια ή σοβαρές μεταβολικές διαταραχές. Γι’ αυτό η πρόληψη – ετησίως με εμβόλιο γρίπης – είναι απαραίτητη γι’ αυτές τις ομάδες.
Πνευμονιοκοκκικές Νόσοι: Ένας Άλλος Σημαντικός Κίνδυνος
Οι χρόνιοι ασθενείς είναι επίσης ευάλωτοι σε βακτηριακές λοιμώξεις όπως ο πνευμονιόκοκκος. Πριν ακόμα κυκλοφορήσουν τα εμβόλια, υπολογίζονταν ότι στις ΗΠΑ καταγράφονταν περίπου 17.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα επεμβατικής πνευμονιοκοκκικής νόσου τον χρόνο (πνευμονία ή βακτηριαιμία). Από αυτά τα περιστατικά, σχεδόν 200 παιδιά έχαναν τη ζωή τους ετησίως (πηγή). Οι ασθενείς με χρόνιες πνευμονοπάθειες, καρδιοπάθειες ή ανοσοκατεσταλμένοι βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της επιβάρυνσης – λόγω της ίδιας αιτίας (επανειλημμένη επίθεση πνευμονιόκοκκου).
Τα καλά νέα είναι ότι η πρόληψη των πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων είναι εφικτή: τα εμβόλια πνευμονιοκόκκου (PPSV23, PCV13/15/20 κ.ά.) παρέχουν ισχυρή προστασία. Μετά την εισαγωγή των εμβολίων σύζευξης, η επιδημιολογία άλλαξε: π.χ. στις ΗΠΑ η χρήση του εμβολίου παιδικής πνευμονιοκοκκικής σύζευξης οδήγησε σε μείωση της νόσου στα παιδιά πάνω από 90% για τα στέλεχη του εμβολίου.
Αντίστοιχα, πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι στα άτομα με χρόνιες νόσους η συμπλήρωση με πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο μειώνει κατά πολύ τον κίνδυνο βαριάς λοίμωξης – με ορισμένες εκτιμήσεις να φτάνουν σε μείωση άνω του 70% στις πιο ευάλωτες ομάδες. Με απλά λόγια: ένα προστατευτικό εμβόλιο πνευμονιόκοκκου μπορεί να γλυτώσει από βαριά πνευμονία ή σηψαιμία έναν άνθρωπο που ήδη αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας.
Ερπής Ζωστήρ: Ο Ξεχασμένος Εχθρός
Ένας ακόμη κίνδυνος που υποτιμάται είναι ο έρπης ζωστήρ (shingles), δηλαδή η επανενεργοποίηση του ιού της ανεμοβλογιάς σε ενήλικες. Οι περισσότεροι την γνωρίζουν ως ένα οδυνηρό εξάνθημα σε ένα μέρος του σώματος – αλλά πρόκειται για πιο περίπλοκη νόσο. Ο ζωστήρας μπορεί να επιφέρει χρόνιο πόνο νευραλγία (postherpetic neuralgia) και σημαντικές επιπλοκές, ειδικά σε ηλικιωμένα ή ανοσοκατεσταλμένα άτομα.
Ευτυχώς υπάρχει σύγχρονο εμβόλιο: το recombinant zoster vaccine (Shingrix). Κλινικές μελέτες και επίσημες ανακοινώσεις δείχνουν ότι το Shingrix προσφέρει εξαιρετική προστασία. Στην πράξη, η αποτελεσματικότητά του φτάνει πάνω από 90% σε όλες τις ηλικίες: σε άτομα 50+ μειώνει τη συχνότητα ζωστήρα κατά 97%, και σε 70+ κατά 90% (συγκριτικά με placebo).
Δηλαδή, όποιος λάβει το εμβόλιο αυτό πλησιάζει στο να μη νοσήσει σχεδόν καθόλου. Ωστόσο, πολλοί ενήλικες (ακόμη και εκείνοι με προβλήματα υγείας) αγνοούν αυτήν την λύση ή διστάζουν να κάνουν τον εμβολιασμό. Αυτό πρέπει να αλλάξει άμεσα, ειδικά αφού το να γλιτώσει κανείς από αυτό το σοβαρό σύνδρομο εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από την πρόληψη με εμβόλιο.
Αναμενόμενη σφοδρή έξαρση Γρίπης: Ο Κρίσιμος Χρόνος Είναι Τώρα
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η επικείμενη χειμερινή περίοδος αποτελεί κρίσιμο τεστ. Τα δεδομένα από τη σεζόν 2024–25 στην Αμερική δείχνουν ότι ήταν μια σεζόν υψηλής σοβαρότητας σε όλες τις ηλικίες – η πρώτη τέτοια έξαρση από το 2017–18.
Σύμφωνα με τις εκθέσεις του CDC, η περσινή αντιγριπική περίοδος κορυφώθηκε σε επίπεδα που βλέπουμε μία φορά ανά δεκαετία, με πολλές εισαγωγές και θανάτους. Ιστορικά, οι χειμώνες που ακολουθούν μια τόσο «σκληρή» χρονιά σπάνια είναι πολύ ήρεμοι. Με άλλα λόγια, η πιθανότητα να έχουμε ένα επόμενο κύμα εξίσου ή περισσότερο επιθετικό είναι σημαντική.
Επειδή η σοβαρότητα κάθε σεζόν δεν προβλέπεται απόλυτα, το πιο συνετό σενάριο είναι να θεωρήσουμε ότι η γρίπη θα συνεχίσει να επιβαρύνει τη δημόσια υγεία. Επομένως η προστασία πρέπει να ξεκινήσει αυτή τη στιγμή, πριν κορεστεί το σύστημα υγείας και πριν πολλοί πολίτες μολυνθούν. Το πιο απλό (και φθηνό) μέτρο είναι ο εμβολιασμός κάθε ηλικίας – μια ετήσια «ασπίδα» που μπορεί να αποτρέψει χιλιάδες νοσηλείες.
Ο Ρόλος των Φαρμακοποιών: Ένα Κρίσιμο Όχημα για την Αλλαγή
Ως φαρμακοποιοί, βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή της επικοινωνίας με το κοινό. Είμαστε συχνά η εγγύτερη και πιο προσβάσιμη πηγή ιατρικής πληροφόρησης. Σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι οι φαρμακοποιοί βρίσκονται ανάμεσα στους πιο αξιόπιστους επαγγελματίες υγείας στα μάτια των ασθενών: σύμφωνα με πρόσφατο αμερικανικό ερωτηματολόγιο, 4 στους 5 πολίτες δηλώνουν ότι εμπιστεύονται πολύ τον φαρμακοποιό τους. Αυτό είναι ένα σπουδαίο πλεονέκτημα: όταν ο ασθενής ακούει συστάσεις από φαρμακοποιό, τις θεωρεί εξίσου σημαντικές με εκείνες ενός γιατρού ή νοσηλευτή.
Δεν έχουμε την πολυτέλεια να περιμένουμε την πρωτοβουλία των ασθενών. Αντιθέτως, πρέπει να δράσουμε άμεσα. Κάθε φορά που ένας πελάτης μπαίνει στο φαρμακείο, μας δίνεται η ευκαιρία να προωθήσουμε τους εμβολιασμούς:
-
1. Εμπιστοσύνη και Προσιτότητα: Εντοπίστε ευάλωτες ομάδες (π.χ. ηλικιωμένοι, άτομα με χρόνια νοσήματα) και υπενθυμίστε τους την ανάγκη. Χρησιμοποιήστε την εμπιστοσύνη που έχετε χτίσει: μια απλή ερώτηση «Έχετε κάνει φέτος το εμβόλιο της γρίπης;» μπορεί να ξεκινήσει σημαντική συζήτηση. Η θετική σας στάση και η κατανόηση κερδίζουν την προσοχή.
-
2. Αναγνώριση και Επικοινωνία: Ακούστε τι φοβίζει ή τι πιστεύει ο ασθενής. Αν παρατηρείτε παρανοήσεις (π.χ. «το εμβόλιο θα με αρρωστήσει»), εξηγήστε με απλά λόγια τα πραγματικά στοιχεία. Διορθώστε μύθους: π.χ. ότι δεν υπάρχει ιός γρίπης στο εμβόλιο ή ότι δεν προκαλεί COVID. Τονίστε ότι ο εμβολιασμός δεν προστατεύει μόνο τον ίδιο, αλλά και την κοινότητα (π.χ. η γρίπη δεν θα μεταδοθεί στο παιδί ή στον ηλικιωμένο συγγενή).
-
3. Εκπαίδευση και Ενημέρωση: Παρουσιάστε τα εμβόλια ως επιστημονικές ανακαλύψεις. Εξηγήστε πώς δουλεύουν (στοχεύουν «προγραμματισμένα» στον ιό ώστε το ανοσοποιητικό να μαθαίνει) και πόσο αποτελεσματικά είναι. Αναφερθείτε σε πιστοποιημένες πηγές (ΠΟΥ, CDC, ΕΟΦ) για ασφαλή στοιχεία. Όπως σημειώνουν ειδικοί, οι φαρμακοποιοί «δεν χορηγούν απλώς σύριγγες – ακούν τους ασθενείς, αναλύουν ανησυχίες και παρέχουν καθαρά τεκμηριωμένη καθοδήγηση». Χρησιμοποιήστε αυτή τη μέθοδο: πείτε στους πελάτες πως το εμβόλιο μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο νοσηλείας ή επιπλοκών (π.χ. «το εμβόλιο της γρίπης μειώνει κατά πάνω από 50-60% τις βαριές περιπτώσεις»).
-
4. Ενίσχυση Πρόληψης και Ενθάρρυνση: Όποτε ζητείται εμβόλιο, μην το καθυστερείτε – διαθέστε το αμέσως. Ενθαρρύνετε τη συζήτηση: «Μην ξεχνάτε ότι με τον εμβολιασμό σας προστατεύετε και τους γύρω σας». Να είστε πόρος ενημέρωσης: έχετε έτοιμα φυλλάδια, πόστερ, σήματα και απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις. Θυμηθείτε ότι η συνομιλία ξεκινά από το γέλιο και τη φιλικότητα – ακόμα και το να εξηγήσετε με απλές λέξεις, χωρίς στέρεα ιατρική ορολογία, κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν άνετα.
Σε κάθε τέτοια προσπάθεια, κάθε διάλογος, κρύβει τη δύναμη να σώσει ζωές. Όπως τόνισε πρόσφατα κορυφαία καθηγήτρια ιατρικής: «Φέτος η εμπιστοσύνη των πολιτών προς τα εμβόλια είναι πιεσμένη. Ο φαρμακοποιός, ως προσβάσιμος επαγγελματίας Υγείας σε κάθε απομακρυσμένη περιοχή, πρέπει να υπενθυμίζει καθημερινά τη σημασία τους». Όταν ο φαρμακοποιός μας συστήσει εμβολιασμό, αυτό πρακτικά ισοδυναμεί με «συνταγή» υγείας.
Μήνυμα προς τους Ασθενείς: Γιατί Πρέπει να Εμβολιαστείτε
Αν ανήκετε σε μια από τις παρακάτω ομάδες, έχετε ισχυρό λόγο να σκεφτείτε σοβαρά τον εμβολιασμό σας:
-
Έχετε χρόνια πάθηση (π.χ. σακχαρώδη διαβήτη, καρδιαγγειακή νόσο, ΧΑΠ κ.ά.) ή είστε 40–65 ετών: Έχετε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσετε βαριές επιπλοκές από γρίπη και πνευμονιοκόκκο. Έρευνες δείχνουν ότι π.χ. οι διαβητικοί έχουν 3 φορές περισσότερες πιθανότητες θανάτου από γρίπη σε σχέση με υγιείς. Οι εμβολιαζόμενοι μειώνουν δραστικά αυτούς τους κινδύνους, προστατεύοντας την υγεία τους.
-
Είστε γονέας ή παιδί: Πέρα από την ασφάλεια του εαυτού σας (όσο κι αν η γρίπη «δεν περνάει εύκολα» στα παιδιά), σκεφθείτε τους φίλους, τη γιαγιά ή το μωρό που μπορεί να κολλήσουν από εσάς. Όταν εμβολιάζεστε, συμβάλλετε στην ανοσία αγέλης, προστατεύοντας όσους δεν μπορούν (βρέφη, ανοσοκατεσταλμένοι). Ο εμβολιασμός είναι πράξη κοινωνικής αλληλεγγύης.
-
Οποιοσδήποτε ηλικίας με ανοσοκαταστολή ή άλλο χρόνιο νόσημα: Η ασθένεια χτυπά πολύ ισχυρά σε εσάς. Το εμβόλιο ίσως δεν σας προστατεύει 100%, αλλά ακόμα κι ένα 50–70% προστασία (ή και λιγότερο, ανάλογα) είναι χρυσάφι σε εσάς. Κάθε εμβόλιο που γίνεται, ακόμα κι αν π.χ. πάσχετε από λευχαιμία ή παίρνετε στεροειδή, σας δίνει σημαντική ασπίδα έναντι της γρίπης ή του πνευμονιόκοκκου.
Και πάνω απ’ όλα: ο εμβολιασμός είναι κοινωνική ευθύνη. Η άρνηση του εμβολίου επηρεάζει όχι μόνο εσάς, αλλά και όσους βρίσκονται γύρω σας. Σκεφθείτε ότι όταν αρνηθήκατε ή αναβάλατε το εμβόλιο, ενδεχομένως δημιουργήσατε συνθήκες για μια επιδημία στην κοινότητά σας.
Συμπέρασμα: Ένα Κρίσιμο Σημείο
Βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο για τη δημόσια υγεία. Η ιστορία διδάσκει ότι ασθένειες που θεωρήθηκαν εξαφανισμένες μπορούν να επανέλθουν δυναμικά. Κι αυτό δεν αφορά καμία θεωρία συνωμοσίας – είναι σαφώς μετρήσιμα φαινόμενα που βλέπουμε να εξελίσσονται τώρα μπροστά μας. Η άρνηση των εμβολίων δεν είναι θεωρητική πολεμική: έχει πραγματικές συνέπειες στην κοινότητά μας, με δεκάδες ζωές ήδη χαμένες στις πιο πρόσφατες επιδημίες.
Εμείς, ως φαρμακοποιοί, έχουμε τη δύναμη και την ευθύνη να αλλάξουμε την πορεία. Ο ρόλος μας δεν σταματά στην εκτέλεση συνταγής ή στη χορήγηση ενός χαπιού – αρχίζει εκεί όπου ξεκινά η εκπαίδευση του ασθενή. Κάθε συζήτηση, κάθε ερώτηση που καλύπτουμε, κάθε φόβος που καταλαγιάζουμε, μπορεί να αποτρέψει μια σοβαρή λοίμωξη και να σώσει ζωές.
Μην υποτιμάτε τη δύναμη της πρόληψης. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, το μήνυμα της ανοσίας πρέπει να ακουστεί δυνατά: Το εμβόλιο προστατεύει εμάς, προστατεύει τους γύρω μας, και είναι η καλύτερη άμυνα της κοινωνίας μας απέναντι σε αυτές τις φοβερές ασθένειες. Όσο ακόμα υπάρχουν διαθέσιμα εμβόλια, έχουμε τη δυνατότητα και την υποχρέωση να τα χρησιμοποιήσουμε. Κάθε άνθρωπος που πείθεται να εμβολιαστεί είναι μια νίκη ενάντια στις ασθένειες του χτες και του αύριο.
Farmakopoioi